Vergote’nin belirttiği gibi din, soyut ahlâkî norm veya değerler bütününe indirgenemez ise de, bu norm ve değerler her dinin önemli bir formudur (
14). Diğer taraftan psikolojik düzeyde değerler, teorik olarak bir yandan dindarlık, diğer yandan bireyin kişisel dinî bağlılık ve dinî tutumlar arasındaki ilişkilerin araştırılmasıyla ilgilidir (15). Dinler bir yandan bazı spesifik değerlerin öneminin diğer bazılarının önemine göre daha düşük rol oynadığını vurgularlar. Büyük dinî figürlere yüksek ahlâkî standart ve değerleri için hayranlık duyulur. Sosyalleşme sürecinde dinin aktarımı değerlerin daha genel aktarımının bir parçası olarak mütalaa edilebilir (16). Diğer yandan dinler, mensuplarını belirli değer perspektiflerini izlemeleri yönünde teşvik ederler (17). Dinler bu değerleri pozitif ya da negatif olarak takviye edebilen mekanizmaları sağlarlar (18). Dinin değerleri ahlâkî kodları, inançları, ritüelleri, duyguları ve toplumu tamamlayıcı bir bütünlük içinde birleştirir (19). Pek çok insan belirli değer önceliklerini genelde dinde bulur (20). Temel hayat tarzı dinî bağlanma olan bir kişi, bütün diğer hayat tarzlarını değişik bir şekilde yaşar; çünkü merkezî hayat şekli, güçlü etkisini bütün diğer tutum ve davranışlar üzerine yaygınlaştırır (21). Fakat dini açıdan “bağlı” ile “bağımlı”yı da ayrı telakki etmek gerekir. Araştırmacılar bunu tek tek ayırabilmeyi her defasında becerebilecek midirler?
Geçmişte din ve değerler arasındaki ilişkiler farklı değer teorileri ve modelleri içinde deneysel olarak incelenmişti. Kişinin hayatındaki durum-ötesi (soyut) kılavuz ilkeler olarak insani değerlere ve bu değerlerin dindarlıkla ilişkisinin araştırılmasına ilk deneysel yaklaşım onuru Rokeach’a aittir (
22). Dindarlık-değer yönelimiyle ilgili daha sonraki pek çok deneysel araştırma Rokeach’ın yaklaşımından esinlenmiştir (23). Rokeach Değer Ölçeği’ni kullanan araştırmalar da dindar grupların ahlâkî ve ilişkisel/toplumsal değerleri (mesela hoşgörülü, dürüst, yardımsever) daha çok, kişisel yetkinlik ve bencil değerleri (meselâ zevk, özgürlük, bağımsız olma) daha az tercih ettiklerini göstermiştir (24). Dindarlıkla değer yönelimi arasındaki ilişkiyle ilgili olarak Schwartz ve Huismans tarafından gerçekleştirilen bu teorik ve deneysel incelemede araştırmacılar, dört Batı dininde dinî bağlanma ile değerler arasında teorik olarak anlamlı bir ilişkiler yapısı olduğunu gösterdiler. Yahudi, Protestan, Katolik ve Ortodokslardan oluşan bu dört dinî grubun tümünde dindarlık “saygı, bağlanma ve geleneksel kültür ve dinin sağladığı adet ve fikirlerin kabulünün önemi”yle ve “zevk ve kişi için duyumsal hazzın önemli olmayışı”yla ilişkiliydi (25). Bir başka araştırmada Schwartz ve Sagiv, “manevî bir hayat” tek değerinin müslüman ve katolik öğretmenler arasında gelenek değer boyutuyla oldukça güçlü bir şekilde ilişkili olduğunu bildirdiler. Gelenek değeri kültürlerarası boyutu içeren muhafazakârlıkla teorik olarak ilişkilidir. “Manevi hayat” aynı zamanda “kendini aşma”nın kültürlerarası boyutunu yansıtacak şekilde kavramlaştırılan “iyilikseverlik” değeriyle de örtüştü (26). Araştırmada dinî bağlılığın gelenek, uyma, iyilikseverlik ve güvenlik ile anlamlı pozitif; hazcılık, uyarılım ve özyönelim ile anlamlı negatif ilişki gösterdiği bulundu (27).
Kağıtçıbaşı ve Kuşdil’in Türk öğretmenlerin değer yönelimlerini tespit etmek üzere gerçekleştirdikleri araştırmada, dinsel yönelim değişkeninin en yüksek pozitif korelasyonu gelenek, en yüksek negatif korelasyonu ise evrenselcilik tipleriyle sergilendi. Dinsel yönelim değişkeninin pozitif ilişki sergilediği diğer değerler uyma ve güvenlik, negatif ilişki sergilediği diğer değerler ise özyönelim, hazcılık, güç, başarı ve uyarılım olarak sıralanır. Ayrıca değerlere verilen önem dereceleri bakımından “dindar olmak” değerinin en alt sıralarda yer aldığı da görüldü (
28). Atay’ın Türk yönetici adaylarının siyasal ve dinî tercihleri ile yaşam değerleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla gerçekleştirdiği araştırmada, kendilerini çok dindar olarak tanımlayanlar, iyilikseverlik, gelenek, güvenlik ve başarı değer tiplerini yaşamlarına yön vermeleri bakımından hazcılık ve evrenselcilik değer tiplerinden daha önemli gördüler. Kendilerini çok dindarlarla dindar olmayanlar arasına yerleştirenler ise sırasıyla güç, güvenlik, uyma ve gelenek değer tiplerini daha önemli gördüler (29).
Değerlerin benlik ve kişilik gelişimine olumlu katkıları ortaya kondu (
30). Bu bulgular aynı zamanda Rokeach’in, bir insanın sahip olduğu değerlerin içinde yer alan kültürün ve kurumların ürünü olduğu varsayımıyla da uyuşarak; aşkın ve muhafazakâr değerlerin din öğrenimi gören kişilerde daha çok ön planda olduğunu ortaya koyan önceki çalışmalarla paralel olduğu görüldü (31).
Psikolojik açıdan insanın kişilik gelişimi sürecinde önemli bir yer tutan ilk çocukluktaki “temel güven” duygusu, Erikson’a göre sürekli ve tekrarlanan psikolojik bir ihtiyaçtır (
32). Örnekleminde İlâhiyat Fakültesi öğrencilerinin de bulunduğu, Türkiye’deki vakıf ve devlet üniversitelerinde öğrenim gören üniversite gençliğinin değerlerinin sorgulandığı geniş kapsamlı bir araştırmada, ailelerinden bağımsız yaşayan, anneleri çalışan ve metropol şehirlerde doğan gençlerin geleneksel değerleri daha az önemsedikleri ve kız öğrencilerin gelenekleri daha fazla sorguladıkları bulgulandı (33). Gerek bu araştırmada ve gerekse daha önceki bir başka araştırmada bu durum, gençler arasında “geleneksel düşünce ve davranış kalıplarımızdan evrensel değerler niteliğinde olanların korunması, özerk gelişimi kısıtlayıcı olanların ise aşılması yönünde daha ılımlı bir gelenek anlayışının yerleşmekte olduğu (34) anlaşılır. Dinin hem sosyal standartlarla çatışma halinde olduğu ve hem de toplumda saygın bir konumda bulunduğu ülkelerde gerçekleştirilen önceki araştırmalar, dindarların başarıya düşük önem yüklediklerini ve başarının dindarlıkla negatif ilişkili olduğunu gösterdi (35). Dinler görev bilincini ve başarma isteğini destekledikleri halde, dindarların başarıya düşük önem atfetmeleri ve dindarlıkla başarı arasında olumsuz yönde bir ilişkinin bulunması nereden kaynaklanmaktadır?
Evrenselcilik ise müslümanlardan oluşan örneklemlerle yapılan bütün araştırmalarda dindarlıkla negatif olarak ilişkili bulunduğu halde (
36), araştırmalarda dindarlıkla evrenselcilik arasında pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki saptandı.
Schwartz modelini kullanan araştırma sonuçlarının üst-analize tabi tutulduğu bir incelemede, Türkiye gibi bazı Akdeniz ülkeleri hariç, diğer ülkelerde dindarlık-evrenselcilik ilişkisinin daha düşük veya daha pozitif olduğu rapor edildi (
37). Dindarlığın en olumsuz şekilde ilişkili olduğu değer tipi hayattan tat almayı ve duyusal tatmini içeren değerleri temsil eden ‘hazcılık’tır. Gençler dinî inanç ve değerlere bağlanma ve bunları içselleştirme ölçüsünde, modernizmin ve post modernizmin yıkıcı etkilerinden korunup daha sağlıklı ve bütünleşmiş bir benlik yapısı geliştirebilmektedirler (38). Bulgulardan da anlaşılacağı üzere sosyo-ekonomik düzey daha çok yeniliğe ve değişime açık olmayı içeren değerlerde önemli hale gelmektedir.
KAYNAKLAR:
14. Antoine Vergote, “Tu Aimeras le Seigneur ton Dieu…”: L’identite Chretienne, Paris 1997.
15. J. R. Fontaine, P. Luyten ve J. Corveleyn, “Tell Me What You Believe and I’ll Tell You What You Want. Empirical Evidence For Discriminating Value Patterns of Five Types of Religiosity”, The International Journal for the Psychology of Religion, sy. 10 (2000), s. 65–84.
16. Vassilis Saroglou, Vanessa Delpierre ve Rebecca Dernelle, “Values and Religiosity: A Metaanalysis of Studies Using Schwartz’s Model”, Personality and Individual Differences, sy. 37 (2004), s. 721.
17. Stephen J. Dollinger, “Religious Identity: An Autophotographic Study”, International Journal for the Psychology of Religion, sy. 11 (2001), s. 71–92.
18. S. H. Schwartz ve S. Huismans, “Value Priorities and Religiosity in Four Western Religions”, Social Psychology Quarterly, sy. 58 (1995), s. 88–107.
19. R. A. Hinde, Why Gods Persist? A Scientific Approach to Religion, London 1999.
20. Yrd. Doç. Dr. Ali Ulvi Mehmedoğlu, “İlâhiyat Fakültesi Öğrencilerinin Değer Yönelimleri ve Dindarlık-Değer İlişkisi” (M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Örneği), M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 30 (2006/1), 133-167.
21. Hayati Hökelekli, “Dinî Kişiliğin Kuruluşunda İradenin Rolü”, Diyanet Dergisi, 19/2 (1985), s. 16–28; Hüseyin Peker, Din Psikolojisi, İstanbul 2003, s. 118.
22. M. Rokeach, Beliefs, Attitudes and Values, San Francisco 1968; Rokeach, “Value Systems and Religion”, Review of Religious Research, sy. 11 (1969), s. 2–23; Rokeach, “Religious Values and Social Compassion”, Review of Religious Research, sy. 11 (1969), s. 24–38.
23. Mesela bk. E. D. Tate ve G. R. Miller, “Differences in Value Systems of Persons With Varying Religious Orientations”, Journal for the Scientific Study of Religion, sy. 10 (1971), s. 357–365; R. F. Paloutzian, “Purpose in Life and Value Changes Following Conversion”, Journal of Personality and Social Psychology, sy. 41 (1981), s. 1153–1160; S. C. Sohlberg, “Similarity and Dissimilarity in Value Patterns of Israeli Kibbutz and City Adolescents”, Journal of Psychology, sy. 21 (1986), s. 189–202; J. A. Addleman, “Differences Between Students’ Values at Two Schools”, Psychological Reports, sy. 63 (1988), s. 335–338; Sing Lau, “Religious Schema and Values”, International Journal of Psychology, sy. 24 (1989), s. 137–156.
24. Sing Lau, “Religious Schema and Values”, International Journal of Psychology, sy. 24 (1989), s. 140–141.
25. Schwartz ve Huismans, “Value Priorities and Religiosity in Four Western Religions”, 88–107.
26. Schwartz ve Sagiv, “Identifying Culture-specifics in the Content and Structure of Values”, s. 92–116.
27. Fontaine, Luyten ve Corveleyn , “Tell Me What You Believe and I’ll Tell You What You Want. Empirical Evidence For Discriminating Value Patterns of Five Types of Religiosity”, s. 65–84.
28. Kâğıtçıbaşı ve Kuşdil, “Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı”, s. 71–72.
29. Salim Atay, “Türk Yönetici Adaylarının, Siyasî ve Dinî Tercihleri İle Yaşam Değerleri Arasındaki İlişki”, Değerler Eğitimi Dergisi, sy. 1/3 (2003), s. 87–120.
30. Bu araştırmalarla ilgili geniş bilgi için bk. Konrad Adenauer Vakfı, Türk Gençliği 98: Suskun Kitle Büyüteç Altında, İstanbul 1999; Cavit Ünal, Genel Tutumların veya Değerlerin Psikolojisi Üzerine Bir Araştırma, Ankara 1981, nr. 301; Ahmet Şirin, Gençlerin Değerler Sıralaması Üzerine Bir Araştırma (Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü 1986); Kayhan Mutlu, “Examining Religious Beliefs Among University Students in Ankara”, British Journal of Sociology, sy. 47/2 (1996), s. 353–359; M. Çileli ve E. Tezer, “Life and Value Orientations of Turkish University Students”, Adolescence, sy. 33 (1998), s. 219–228; Veysel Uysal, Din Psikolojisi Açısından Dinî Tutum, Davranış ve Şahsiyet Özellikleri, İstanbul 1996; Zeki Arslantürk, Kutsalın Dönüşü: Yeni Toplum Arayışları, İstanbul 1998; Mustafa Aydın, “Gençliğin Değer Algısı: Konya Örneği”, Değerler Eğitimi Dergisi, sy. 1/3 (2003), s. 121–144; Hayati Hökelekli, “Gençlik ve Din”, H. Hökelekli (ed.), Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, (s. 11–29), Ankara 2002.
31. G. W. Allport, The Person in Psychology, Boston 1968; Schwartz ve Sagiv, “Identifying Culturespecifics in the Content and Structure of Values”, s. 92–116; Yapıcı ve Zengin, “İlâhiyat Fakültesi Öğrencilerinin Değer Tercih Sıralamaları Üzerine Psikolojik Bir Araştırma: Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Örneği”, 173–206.
32. E. Erikson, İnsanın Sekiz Çağı (çev. T. Bedirhan Üstün-Vedat Şar), Ankara 1984, s. 1–9.
33. Artan ve dğr., Üniversite Gençliği Değerleri: Korkular ve Umutlar, s. 72–73.
34. İmamoğlu ve Karakitapoğlu, “1970’lerden 1990’lara Değerler: Üniversite Düzeyinde Gözlenen Zaman, Kuşak ve Cinsiyet Farklılıkları”, s. 16.
35. Roccas ve Schwartz, “Church-state Relations and the Association of Religiosity With Values: A Study of Catholics in Six Countries”, s. 356–375; Saroglou, Delpierre ve Dernelle, “Values and Religiosity: A Meta-analysis of Studies Using Schwartz’s Model”, s. 730.
36. Huismans, “The Impact of Differences in Religion on the Relation Between Religiosity and Values”, s. 255–268; Kâğıtçıbaşı ve Kuşdil, “Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı”, s. 72; Çukur, de Guzman ve Carlo, “Religiosity, Values, and Horizontal and Vertical İndividualism-collectivism: A Study of Turkey, the United States, and the Philippines”, s. 613–634; Saroglou, Delpierre ve Dernelle, “Values and Religiosity: A Metaanalysis of Studies Using Schwartz’s Model”, s. 730–731.
37. Huismans, “The Impact of Differences in Religion on the Relation Between Religiosity and Values”, s. 255–268; Kâğıtçıbaşı ve Kuşdil, “Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı”, s. 72; Çukur, de Guzman ve Carlo, “Religiosity, Values, and Horizontal and Vertical İndividualism-collectivism: A Study of Turkey, the United States, and the Philippines”, s. 613–634; Saroglou, Delpierre ve Dernelle, “Values and Religiosity: A Metaanalysis of Studies Using Schwartz’s Model”, s. 728.
38. Hökelekli, “Gençlik ve Din”, s. 23.
Yorum yazarak Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan yorumlardan Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Haber ajansları tarafından servis edilen tüm haberler Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi editörlerinin hiçbir editöryel müdahalesi olmadan, ajans kanallarından geldiği şekliyle yayınlanmaktadır. Sitemize ajanslar üzerinden aktarılan haberlerin hukuki muhatabı Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi değil haberi geçen ajanstır.
Şimdi oturum açın, her yorumda isim ve e.posta yazma zahmetinden kurtulun. Oturum açmak için bir hesabınız yoksa, oluşturmak için buraya tıklayın.
Yorum yazarak Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan yorumlardan Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Haber ajansları tarafından servis edilen tüm haberler Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi editörlerinin hiçbir editöryel müdahalesi olmadan, ajans kanallarından geldiği şekliyle yayınlanmaktadır. Sitemize ajanslar üzerinden aktarılan haberlerin hukuki muhatabı Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi değil haberi geçen ajanstır.
Yorumlar
(1)mehmet - Eline sağlık hocamrn
Yazılan yorumlardan Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Sitemizin Topluluk Kurallarına uymayan yorumlar yayınlanmaz. Yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz.
Haber ajansları tarafından servis edilen tüm haberler Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi editörlerinin hiçbir editöryel müdahalesi olmadan, ajans kanallarından geldiği şekliyle yayınlanmaktadır. Sitemize ajanslar üzerinden aktarılan haberlerin hukuki muhatabı Bizim Yaka Kocaeli Gazetesi değil haberi geçen ajanstır.